Gry planszowe są coraz popularniejszą formą rozrywki. Dzieci, młodzież, dorośli i seniorzy – wszyscy sięgają po nowoczesne planszówki, które zapewniają świetną zabawę i dostarczają wielu emocji. W zależności od rodzaju gry kształtują i rozwijają różne umiejętności, tak w sferze poznawczej, jak i emocjonalnej czy społecznej. Tym razem warto pochylić się nad kształtowaniem odpowiedzialności, które w grach planszowych można rozpatrywać na różnych płaszczyznach.

Respektowanie zasad

Wszystkie gry mają określone zasady, których należy przestrzegać. By rozgrywka mogła być sprawiedliwa, a zwycięstwo uczciwe, dostosować muszą się wszyscy gracze. Postawa fair play i uczciwość są wyrazem szacunku do pozostałych uczestników, a odpowiedzialność względem zasad w szerszej perspektywie pozwala rozumieć, jak ważne jest respektowanie reguł i norm społecznych w codziennym życiu.

Odpowiedzialność wobec siebie

Każda gra wymaga podejmowania decyzji, a każda decyzja wiąże się z pewnym ryzykiem i  konsekwencjami. Nawet gry z dużą dozą losowości pozostawiają miejsce na samodzielne myślenie i świadome decyzje. Losowość w grach niewątpliwie ma swoje zalety – wyrównuje szanse graczy, a także dostarcza sporo emocji. Stanowi też element zaskoczenia, do którego trzeba się dostosować albo który zmusza do modyfikacji działań. Jest jednak wiele gier, w których wyeliminowano bądź znacznie ograniczono czynnik losowy. Redukcja losowości w grze sprawia, że na uczestnikach spoczywa większa odpowiedzialność. Wynik gry nie jest uzależniony bowiem od łutu szczęścia, a od świadomych wyborów graczy. Znamy to doskonale z takich klasyków jak szachy czy warcaby. Gracze muszą analizować sytuację na planszy, planować ruchy i podejmować decyzje, które będą miały konsekwencje w dalszej rozgrywce. Jest wiele współczesnych gier, które minimalizując losowość, oddają całą odpowiedzialność w ręce graczy. Będą to głównie pojedynkowe gry logiczne, takie jak Othello (wyd. G3), Pentago (wyd. Egmont), Abalone (wyd. Rebel) czy  gry z serii Gipf (wyd. Rebel) – wszystkie warte polecenia.

Godną uwagi, niewielką grą w tej kategorii, jest także Rój (wyd. G3), który nazywany bywa szachami bez planszy. To dwuosobowy pojedynek, w którym gracze wykładają i przesuwają płytki owadów. Każdy z 5 rodzajów owadów porusza się w inny sposób, np. konik polny może przeskoczyć inne płytki, a mrówka biegać dookoła roju. Wygra ten, który jako pierwszy otoczy królową przeciwnika. Gra rozwija myślenie strategiczne i taktyczne. Proste zasady i ogromna liczba kombinacji to idealne połączenie, by do gry mógł zasiąść każdy.

Odpowiedzialność wobec innych

Każda rozgrywka wymaga także pewnej wrażliwości na potrzeby pozostałych uczestników i dbałości o dobrą atmosferę. Jak w życiu. Ponadto jednak spora pula gier kooperacyjnych i drużynowych pozwala w szczególny sposób kształtować odpowiedzialność społeczną. W grach tego typu należy szukać rozwiązań, które będą korzystne dla wszystkich. Gracze muszą współdziałać, wymieniać informacje, uważnie słuchać i wyrażać swoje zdanie, szukać kompromisów i podejmować decyzje jako zespół. Każdy członek drużyny ma realny wpływ na wynik i powinien czuć się odpowiedzialny za współgraczy. W ten sposób uczestnicy są zachęcani do dzielenia się zasobami czy wspierania graczy słabszych. Gry te promują zatem świadome działanie na rzecz całej drużyny zamiast stawiania na pierwszym miejscu własnych interesów. Poza tym rozwijają umiejętności komunikacyjne, uczą wyznaczać wspólne cele i dążyć do ich realizacji. Sprzyjają także budowaniu zaufania – gracze polegają na sobie nawzajem, ufają, że każdy będzie współodpowiedzialny za działania drużyny, nawet kosztem własnych korzyści.

Godnymi polecenia grami drużynowymi będą np. Tajniacy (wyd. Rebel), Sonar (wyd. FoxGames) czy różne gry słowne, takie jak Taboo (wyd. Hasbro), Alias (wyd. Tactic) lub Decrypto (wyd. Portal). Kooperacyjne z kolei, zapewne w największym stopniu odpowiadające powyższej charakterystyce, to m.in. Lisek Urwisek (wyd. Nasza Księgarnia), Kroniki Zamku Avel (na rynku pojawił się dodatek Nowe Opowieści, wyd. Rebel) czy Zombie Kidz (wyd. FoxGames) dla dzieci, a dla nieco starszych Pandemic (w wielu różnych wersjach, wyd. Rebel), Kroniki zbrodni (wyd. Lucky Duck Games) czy Robinson Crusoe (wyd. Portal). Z kooperacyjnych gier słownych warto polecić np. Jednym słowem czy Dżem dobry (obie wyd. Rebel).

Odpowiedzialność za to, co mamy

Wiele gier wymaga zarządzania zasobami – surowcami, pieniędzmi, kartami czy punktami akcji. Należy umiejętnie nimi dysponować, by osiągnąć zamierzone cele i pokonać przeciwników. Wiąże się to z odpowiednim planowaniem ruchów i przewidywaniem, układaniem i modyfikowaniem strategii, a także podejmowaniem ryzyka. Dobrymi przykładami takich gier są np. Epoka Kamienia (wyd. Bard), Terraformacja Marsa (wyd. Rebel) czy Agricola (wyd. Lacerta). Odpowiedzialność za własne decyzje w czasie gry oraz radzenie sobie z ich konsekwencjami, właściwe gospodarowanie posiadanymi zasobami, optymalizowanie ruchów i ocena ryzyka to umiejętności, które są bezcenne w wielu aspektach życia. Współpraca i działanie na rzecz drużyny mają z kolei niebagatelne znaczenie w kształtowaniu postawy troski o wspólne dobro, będącej fundamentem społeczeństwa obywatelskiego. Warto uczyć dzieci odpowiedzialności od najmłodszych lat, w czym pomocą służy cały wachlarz gier planszowych.

Agnieszka Wojdyna