Dać szczęście swojemu dziecku, wychować je na szczęśliwego człowieka, to głębokie pragnienie każdego rodzica. Jednak odpowiedzi rodziców na pytanie, co dokładnie mają na myśli, są często nieprecyzyjne, a ponadto bardzo zróżnicowane. Dla jednych rodziców szczęście to jakaś regularnie doświadczana pozytywna emocja, dla innych – rodzaj trwałego stanu egzystencjalnego, opartego na zadowoleniu i stabilności emocjonalnej, jeszcze inni widzą w nim bezpieczeństwo (dobra praca, dobry mąż/żona) i moralną szlachetność (by dziecko było porządne, uczciwe). Naukowcy badający zagadnienie szczęścia, a wśród nich psycholodzy i pedagodzy, często również niejednoznacznie je definiują. Najczęściej jednak widzą w szczęściu jakiś rodzaj satysfakcji i zadowolenia z życia (z siebie), który jest bądź subiektywnym uczuciem, bądź efektem postawy moralnej (życia dobrego – prawego).

Psychologia szczęścia czyli o poczuciu szczęścia

Na rynku księgarskim oraz w internecie pojawiło się wiele publikacji, które proponują pomoc rodzicom w trudnej sztuce wychowania szczęśliwego dziecka. Znajdujemy w nich wiele ważnych i cennych porad, zasad i wskazówek, jak np. szczęśliwy rodzic to szczęśliwe dziecko; znaczenie granic w kształtowaniu poczucia szczęścia dziecka; dobre samopoczucie warunkiem szczęścia dziecka; zabawa jako niezbędny składnik szczęśliwego dzieciństwa; rodzicu, rozmawiaj o emocjach z dzieckiem; dotyk i jego znaczenie dla poczucia szczęścia dziecka; rola ojca w poczuciu szczęścia dziecka. Niestety, tego rodzaju poradniki i zawarte w nich wskazania nie przekraczają pewnej granicy, którą wyznacza szeroko pojęta psychologia. Mamy zatem do czynienia z cenną, ale jednoaspektową „psychologią szczęścia”, czyli raczej poczuciem szczęścia (co powtarza się w przytoczonych powyżej przykładach). Szczęścia człowieka nie można sprowadzić do odczuwania i przeżywania życia jako szczęśliwego. W przeciwnym razie musielibyśmy uznać za szczęśliwe życie jakiekolwiek (również seryjnego mordercy), byleby tylko było przeżywane jako szczęśliwe (morderca, który jest z siebie zadowolony). Problem wychowania do szczęścia przy takim ujęciu nie może zostać rozwiązany.

W czym szukać szczęścia

Co zatem musimy naszym pociechom dać lub pokazać, by mogły one osiągnąć  prawdziwe szczęście? Zauważmy, że działanie człowieka zawsze zmierza do jakiegoś celu. Nawet kiedy wychodzimy z domu, by na chwilę „pójść dokądkolwiek”, albo, jak w tekście znanej piosenki, „wsiąść do pociągu byle jakiego”, to właśnie taki rodzaj wyjścia z domu jest naszym celem. Ów cel jest zawsze dla nas jakimś dobrem, którego zdobycie postrzegamy jako coś, co nas udoskonali, rozwinie, uzupełni nasze braki. Tak więc działanie nasze jest zawsze celowe i tym celem jest dobro dla nas. Dóbr, do których możemy dążyć, jest ogromna ilość, ale możemy je porównywać, pogrupować i ustawić wg hierarchii od najniższych do najwyższego. Łatwo uzasadnić, że najniższe będą dobra materialne i zewnętrzne (majątek), dużo wyżej dobra wewnętrzne (np. zdrowie), a najwyżej będą znajdowały się dobra duchowe (np. miłość czy mądrość).

Tak więc dla osiągnięcia prawdziwego szczęścia potrzebne jest zdobycie pewnego dobra i, co więcej, to dobro musi być zdolne do zaspokojenia w pełni dążeń człowieka. Czy takie dobro znajdujemy wśród dóbr świata, w którym wszyscy obecnie żyjemy? Zapytajmy najpierw, co jest najwyższym dobrem w świecie przyrodniczym. Otóż jest nim dobro osobowe, czyli człowiek. Tak więc to, co ma w sobie najwięcej mocy uszczęśliwiającej, to dobre i głębokie relacje z drugim człowiekiem. Co ciekawe, potwierdzają to również badania psychologów – do takiego bowiem wniosku doszli naukowcy z Harvardu w wielkim projekcie nazwanym Badaniem Granta (choć kierującym projektem był psycholog George Vaillant). Przez prawie 75 lat badano 268 studentów Harvardu – co pięć lat poddawano ich badaniom lekarskim i seriom testów psychologicznych, co pięć lat osobistym wywiadom, a raz na dwa lata ankietom. To bodaj najgruntowniejsze studium tego typu w historii. I wniosek – wcale nie zaskakujący – szczęście w życiu zapowiadają dobre przyjaźnie. Ale nawet przyjaźń czy jej szczególna postać – miłość, jako najgłębsze duchowe zjednoczenie z drugim człowiekiem, nie są w stanie dać pełni szczęścia. Dlaczego? Bo człowiek nie jest dobrem doskonałym, ma wiele ograniczeń, żyje krótko, ma wiele braków i słabości.

Pełnia szczęścia

Człowiek zatem, ze względu na to, że posiada sferę duchową, której dążenia są nieograniczone, potrzebuje do pełni szczęścia wyjątkowego dobra, które zaspokoiłoby dążenia takiego rodzaju. Tak, by człowiek nie pragnął już niczego innego. Takim dobrem może być tylko byt absolutny – doskonały. Taki byt – takie dobro dopiero ostatecznie uzasadnia istnienie hierarchii dóbr, o której mówiliśmy. W tym miejscu filozofia spotyka się z wiarą. Byt doskonały –Absolut w języku religijnym nazywamy Bogiem. On (i tylko On) może stanowić ostateczny cel i tym samym szczęście człowieka. Pragnąc dać naszym dzieciom wszystko, co najlepsze, by były w najwyższym stopniu szczęśliwe, nie możemy pozbawiać ich szansy poznania i pokochania Najwyższego Dobra – Boga, którego istnienie – to mocno podkreślmy – poznajemy rozumem, a pełne Jego piękno odsłania nam z kolei wiedza objawiona. Osobiście przekonał się o tym św. Augustyn, który po wielu latach poszukiwań szczęścia w życiu doszedł do wniosku, że serce człowieka pozostaje niespokojne dopóty, dopóki nie spocznie w Bogu. Warto się nad tym zastanowić, zanim podążając za modą, zgodzimy się na usunięcie z przestrzeni życiowej naszych dzieci wszelkich odniesień do wiary.

Jacek Banaś

Literatura wykorzystana:

J. Medina, Jak wychować szczęśliwe dziecko; A. Porczyńska-Ciszewska, O sztuce wychowania szczęśliwego dziecka; P. Jaroszyński, Etyka. Dramat życia moralnego; T. Ślipko, Zarys etyki ogólnej.