Kiedy podczas warsztatów zadaję rodzicom pytanie o to, jakie miałoby być ich dziecko w przyszłości, to słyszę najczęściej w odpowiedzi, że chcieliby, żeby było ono szczęśliwe, odpowiedzialne, asertywne, pewne siebie, empatyczne, zdecydowane, odporne na stres, zaradne, samodzielne. Skoro wychowanie dojrzałego, samodzielnego człowieka jest dla rodziców priorytetem, to co powinni robić, aby ten cel osiągnąć?

Najpierw zadaj sobie pytanie, czy pozwalasz swojemu dziecku na bycie samodzielnym. Co to w praktyce oznacza? W zależności od wieku dziecka może to być: samodzielne ubieranie się oraz jedzenie, wykonywanie prostych obowiązków domowych, takich jak mycie naczyń lub sprzątanie własnego pokoju, odrabianie lekcji. Z czasem pojawiają się decyzje związane z ubiorem, wyborem zajęć pozalekcyjnych, szkoły.

Istnieją dwie fałszywe strategie, dające poczucie realizacji powyższych celów, które być może też stosujesz… Czy nie zadajesz kontrolujących pytań: „Odrobiłeś lekcje?”, „Spakowałeś plecak do szkoły?”, „Po co wydajesz kieszonkowe na takie głupstwa?” lub: „Ten kolor sukienki/spodni nie jest dla ciebie, w tamtym jest ci ładniej!”. Ale jednak wyręczanie dziecka daje szybkie rezultaty: ubierając dziecko o poranku oszczędzamy czas; karmiąc przedszkolaka, zyskujemy pewność, że nie będzie głodny; sprzątając pokój nastolatka, nie będziemy się wstydzili przed jego rówieśnikami; odrabiając lekcje za dziecko, zwiększamy prawdopodobieństwo uzyskania przez nie wyższej oceny. Z kolei, wybierając dla dziecka odpowiednie towarzystwo lub prestiżową szkołę, kierujemy się troską o jego przyszłość, a przede wszystkim chronimy je przed popełnianiem błędów. Tym samym jednak utwierdzamy je w przekonaniu, że tylko my wiemy, co jest dla niego dobre i że bez naszej pomocy sobie nie poradzi. Nie zapominajmy, że dorastanie jest etapem, kiedy dziecko ma się właśnie nauczyć samodzielnego decydowania i radzenia sobie z niepowodzeniami.

Oczywiście, są kategorie spraw, np. dotyczące zdrowia, kiedy to dorosły podejmuje rozstrzygającą decyzję i ma do tego prawo. Jednak znacznie częściej odbieramy dzieciom możliwość decydowania o sobie w sprawach codziennych, niewymagających naszej ingerencji. Ciągłe wyręczanie dzieci, pozbawianie ich poczucia sprawczości, wpływu na rzeczywistość może spowodować, że w przyszłości nie będą one potrafiły skonfrontować się z przychodzącymi trudnościami-wyzwaniami, a popełniane błędy będą przez nie przeżywane jako ogromne porażki.

Jak zatem wychować dziecko samodzielne i odpowiedzialne?

Pozwól dziecku dokonywać własnych wyborów. Większość z nas nie lubi, kiedy ktoś nam narzuca własne decyzje, bo czujemy wówczas, że nasze zdanie się nie liczy. Dlatego już kilkulatkowi warto uzmysłowić, że w pewnych sprawach on sam decyduje. Możemy na przykład zamiast gotowego zestawu ubrania do przedszkola, przedstawić dwie opcje – a dziecko zapytać, które ubrania chce założyć. W ten sposób komunikujemy maluchowi, że jego zdanie jest ważne.

Pozwól dziecku popełniać błędy. Jeżeli nastolatek nie zabrał ze sobą do szkoły zeszytu z pracą domową, to nie rzucaj wszystkiego i nie wieź mu go przez pół miasta, żeby uchronić go od złej oceny. Inaczej nie nauczysz go odpowiedzialności. Ale też nie wypominaj dziecku tej sytuacji przy każdej nadarzającej się okazji w przyszłości. Post factum warto mu powiedzieć: „Słyszę, że jesteś zły, bo dostałeś minus za brak zeszytu, to faktycznie mało przyjemna konsekwencja”. Wówczas jest duża szansa na to, że następnym razem będzie bardziej pilnował swoich szkolnych obowiązków.

Pozwól dziecku samodzielnie znajdować odpowiedzi na nurtujące go pytania. Zazwyczaj dorośli chcą być autorytetami we wszystkich sprawach. Warto jednak, abyś pozwolił dziecku znaleźć odpowiedzi na nurtujące go zagadnienia. Kiedy zapyta cię na przykład, dlaczego ryby pływają, to zagadnij: „To interesujące pytanie. A jak myślisz, gdzie moglibyśmy znaleźć odpowiedź?”. Poszukajcie jej razem, wtedy dziecko doświadczy, że osiągnęło sukces w zakresie poznawania świata. Możesz też pomóc dodatkowymi pytaniami – tak, żeby ono samo znalazło odpowiedź.

Doceń starania dziecka. Kiedy uczymy się czegoś nowego, to osiągnięcie sukcesu wymaga wielu powtórzeń. Dlatego tak ważne jest dostrzeżenie starań dziecka na jego drodze do celu. Jeżeli maluch samodzielnie włoży skarpetkę, co mu się dotąd nie udawało, to warto ten fakt docenić głośną wypowiedzią w rodzaju: „Cieszę się, że sam sobie założyłeś skarpetkę”.

Nawet jeżeli rozstrzygnięcie danej kwestii należy do ciebie, zademonstruj dziecku, że liczysz się z jego zdaniem. W pewnych sprawach to ty będziesz podejmować ostateczne decyzje. Jeśli tak się zdarzy, a nie będą one zgodne z oczekiwaniami twojego dziecka, to wysłuchaj jego argumentacji i nazwij własnymi słowami, co ono może czuć oraz jakie potrzeby i pragnienia stoją za jego argumentami. W ten sposób pokażesz, że zdanie dziecka jest dla ciebie ważne, i liczysz się z nim, pomimo że się z nim nie zgadzasz. Dla wielu rodziców zgoda na podejmowanie samodzielnych decyzji przez ich dzieci może być czymś bardzo trudnym. Dla niektórych może oznaczać poczucie utraty wpływu, jeszcze inni mogą odczuć, że przestają być potrzebni. Rola rodziców polega jednak właśnie na tym, żeby dziecko stawało się coraz mniej zależne od nich. Zadaniem rodzica nie jest trzymanie przez całe życie parasola nad dzieckiem, ale sprawienie, żeby ono samo szukało metod radzenia sobie z deszczem.

Agnieszka Basa