Na czym polega prawdziwe szczęście? Z reguły szczęście kojarzy nam się z dobrobytem i dobrostanem. Szczęśliwi ludzie są zdrowi, ich życie jest przyjemne, mają wystarczające zasoby finansowe, by spełniać swoje marzenia.

A jednak nie. Niezwykle ciekawe badania przeprowadził psycholog Martin Seligman, wraz z wieloma zespołami pracującymi na całym świecie. Ich wyniki opublikował w książce Prawdziwe szczęście, rozprawiając się na początku z najbardziej popularnymi mitami.

Pieniądze, zdrowie i przyjemności?

Czy zdrowie i pieniądze dają szczęście? Seligman opisuje badania, w których porównywano poczucie szczęścia u dwóch skrajnych, wydawałoby się, grup - ludzi, którzy właśnie wygrali duże pieniądze na loterii i ludzi, którzy właśnie ulegli wypadkowi skutkującemu trwałym kalectwem. Choć oczywiście z początku różnica w poziomie poczucia szczęścia była dramatyczna, okazało się, że już po roku to poczucie szczęścia zrównało się w obu grupach. Osoby kalekie przystosowały się do nowego trybu życia, a przypadkowi bogacze doświadczyli minusów swej niespodziewanej fortuny.

Równie zwodnicze okazało się opieranie poszukiwania szczęścia na dążeniu do przyjemności. Liczne badania pokazały, że nawet niewielkie niedogodności mogą zniszczyć przyjemność chwili, a hedoniści wiodą w sumie ciężki żywot, starając się planować przyjemności, by uzyskać perfekcjęm, a potem doświadczając nieuchronnych rozczarowań.

Cnoty i zalety sygnaturowe

Skracając długą historię i wiele różnych badań - Seligman odkrył, że poczucie szczęścia najmocniej zależy od jednej rzeczy - rozwijania i korzystania na co dzień ze swoich zalet, takich jak np. kreatywność, opanowanie, umiłowanie nauki czy piękna.

Badając zalety cenione przez ludzi na całym świecie, w różnych kulturach Seligman doszedł w rezultacie do 24 uniwersalnych zalet, podzielonych na 6 ogólnych grup (nazwanych przez niego cnotami): mądrość, męstwo, miłość, sprawiedliwość, wstrzemięźliwość i duchowość .

Seligman podaje konkretne wskazówki, jak żyć życiem szczęśliwszym i bardziej spełnionym. Proponuje, by odkryć (np. dzięki opracowanemu przezeń testowi) pięć swoich najlepiej rozwiniętych zalet - i częściej z nich korzystać. Te pięć wiodących zalet nazywa sygnaturowymi. To kolejny ciekawy element - badacz nie twierdzi, że należy na siłę rozwijać wszystkie zalety, a właśnie raczej skupiać się na tych już najbardziej rozwiniętych i korzystać z nich częściej, potęgując swe poczucie szczęścia i zarazem zwiększając ilość dobra w świecie.

Jak rozpoznać swoje zalety sygnaturowe? Posiadają one szereg charakterystycznych cech:

• Poczucie autentyczności: „to prawdziwy ja”;
• Wykorzystywanie zalety: szybkie uczenie się wykazywania się nią, w różnych okolicznościach i stałe pragnienie jej wykorzystywania;
• Uczucie nieuchronności  - gdy tylko jest okazja wykazania się nią, człowiek to robi;
• Ożywienie zamiast wyczerpania, towarzyszące jej wykorzystywaniu;
• Radość, zapał, entuzjazm, a nawet ekstaza, towarzyszące jej wykorzystaniu.

Stan uskrzydlenia

Według badacza zalety ujawniają się wcześnie w życiu człowieka, dlatego warto obserwować już dzieci i pomagać je im rozwijać.  Gdy człowiek korzysta ze swoich zalet sygnaturowych, jest to budujące dla otoczenia, a zarazem doświadcza  uczucia tzw.  flow - uniesienia, uskrzydlenia (zjawisko zbadane z kolei przez psychologa węgierskiego pochodzenia - Michaela Csikszentmihalyi). Uczucie to pojawia się, gdy wykonujemy zadanie wymagające wykazania się umiejętnościami. Wtedy koncentrujemy się na zadaniu, czasem do tego stopnia, że tracimy poczucie czasu czy nawet zatracenia własnego ja. Towarzyszy temu głębokie zaangażowanie i poczucie pełnej kontroli, a zarazem łatwości działania (wiem, co robię). Widać też natychmiastowe efekty działania, przynoszące głęboką satysfakcję

Czynności, którym towarzyszy stan uskrzydlenia, mogą być zdumiewająco różne. Przydarza się on na przykład  dzieciom lepiącym bałwana czy bawiącym się w chowanego, które nagle zauważają, że zrobiło się już zupełnie ciemno. Poczucie uskrzydlenia może pojawić się w trakcie wykonywania skomplikowanych ćwiczeń gimnastycznych, partii szachów, gotowania, rozmowy, wspólnego śpiewu, w każdej dziedzinie aktywności człowieka. Doznają go już małe dzieci pogrążone w zabawie, choć nie potrafią go jeszcze nazwać, jak w poniższym przykładzie wspomnienia pewnego studenta:

„Dobrze pamiętam zabawę z przedszkola, kiedy wraz z kolegami budowaliśmy rurociąg z klocków. To była taka radość współdziałania, bardzo emocjonujące wspomnienie. To jest takie odczucie, jak ktoś jest bardzo w coś zaangażowany i bardzo mu na czymś zależy, to właśnie odczuwa taką euforię tworzenia. To była prawdziwa euforia, choć wtedy nie znałem jeszcze takiego słowa. Chętnie wracam do tego wspomnienia”.

Uważność wobec stanu uskrzydlenia

Niektóre osoby mają poczucie, że stany uskrzydlenia zniknęły z ich życia, mimo iż każdy z nas ich doświadczał jako dziecko. Właśnie dlatego warto zauważać te stany flow u dzieci i zachęcać, by częściej robić rzeczy pozwalające wykorzystać swoje zalety. 

Co ważne - za wykorzystywanie zalet nie należy nagradzać, sam stan uskrzydlenia jest wspaniałą nagrodą, a dodatkowo za to nagradzając psujemy tak naprawdę radość. Nie oznacza to, że należy stany uskrzydlenia ignorować, a właśnie zauważać: „Widzę, jak bardzo cię to wciągnęło i jak dużą radość daje!" i zachęcać do częstszego z nich korzystania. To naprawdę ważne, by nie podcinać dziecku skrzydeł.

Uwaga - nie należy mylić flow ze stanem zahipnotyzowania towarzyszącego grom cyfrowym. To zupełnie inny rodzaj zatracenia w czynności, a najbardziej to widać po owocach. Skutkiem uskrzydlenia jest radość, rozwój, pozytywne emocje, skutkiem zanurzenia w grze - podwyższony poziom irytacji, znużenie, a zarazem niezdrowe pobudzenie będące wynikiem nieustannego wydzielania hormonów stresu.

Po szczegóły warto sięgnąć do książki Martina Seligmana Prawdziwe szczęście lub rozwinięcia jej Prawdziwe szczęście w praktyce Dobrochny Bartkowskiej-Nowak i Bogny Białeckiej.

Załączamy pełną listę 24 zalet.

1) MĄDROŚĆ I WIEDZA

• Ciekawość, interesowanie się światem
• Umiłowanie (chęć do) nauki
• Rozum/ ocenianie/ krytyczne myślenie/ brak uprzedzeń/ otwartość
• Inteligencja społeczna/ inteligencja personalna/ inteligencja emocjonalna
• Kreatywność - pomysłowość/zaradność/inteligencja praktyczna/oryginalność
• Dystans poznawczy/ patrzenie z perspektywy

2) MĘSTWO

• Odwaga i dzielność
• Wytrwałość, pracowitość, sumienność
• Prawość, szczerość, uczciwość

3) MIŁOSIERDZIE I MIŁOŚĆ

• Dobroczynność, wielkoduszność, opiekuńczość, troska
• Miłość i pozwalanie innym, by nas kochali

4) SPRAWIEDLIWOŚĆ

• Postawa obywatelska/ obowiązek/ praca zespołowa/ lojalność/ odpowiedzialność
• Uczciwe i równe traktowanie innych
• Zdolności przywódcze

5) WSTRZEMIĘŹLIWOŚĆ

• Samokontrola
• Rozwaga/ dyskrecja/ ostrożność
• Skromność i pokora

6) DUCHOWOŚĆ

• Poczucie piękna i doskonałości
• Wdzięczność
• Optymizm/ nadzieja/ patrzenie z ufnością w przyszłość
• Wiara/ religijność
• Wybaczanie i litość
• Poczucie humoru
• Zapał/pasja/entuzjazm

Bogna Białecka