Chociaż żyjemy w czasach, w których każdy miesiąc zaskakuje nas jakąś nowinką techniczną całkowicie zmieniającą nasz sposób funkcjonowania, to są zadania, które każdy, niezależnie od wieku, płci i miejsca zamieszkania ma do wykonania. Są one miernikiem prawidłowego rozwoju. To przypisane do określonego etapu życia zadania rozwojowe.

Zdaniem Roberta J. Havighursta każdy z nas, dorastając i wchodząc w kolejny etap życia, ma do wykonania określoną ilość zadań charakterystyczną dla danego okresu. Zrealizowane zadania wywierają pozytywny wpływ na samopoczucie i zadowolenie z jakości życia. Otwierają nam one drogę do pojawienia się kolejnych zadań, istotnych dla późniejszego okresu naszego życia. Niezrealizowanie ich wpływa na pogorszenie się nastroju i pojawienie trudności w realizacji kolejnych zadań.

Havighurst wskazuje, że przed każdym nastolatkiem (12/13–18 rok życia) stoją następujące zadania rozwojowe:

1. osiąganie nowych i bardziej dojrzałych związków z rówieśnikami obojga płci;
2. opanowanie społecznej roli związanej z płcią;
3. akceptowanie swej fizyczności, efektywne korzystanie z własnego ciała;
4. rozwijanie sprawności intelektualnych;
5. wybór i przygotowanie się do zawodu;
6. osiąganie emocjonalnej niezależności od rodziców i innych dorosłych;
7. przygotowanie się do małżeństwa i życia rodzinnego;
8. nabycie zbioru wartości i systemu etycznego jako przewodnika społecznie odpowiedzialnego zachowania.

Warto przyjrzeć się tym zadaniom z perspektywy współczesnej sytuacji polskiego nastolatka: jego celów i dążeń życiowych, sposobu spędzania czasu wolnego i życia szkolnego.

Od wielu lat raporty CBOS dotyczące  młodzieży pokazują, że najważniejszymi dla polskiego 18-latka wartościami są miłość i przyjaźń. Ale już w badaniach z 2021 roku okazało się, że „udane życie rodzinne, dzieci” z zajmowanego przez prawie 20 lat drugiego miejsca zarówno w ocenie dziewcząt, jak i chłopców spadło na czwarte! Można zadać sobie pytanie: czy nie jest to już ważne dla współczesnego człowieka? A może trzeba zrewidować zadania rozwojowe mówiące o przygotowaniu się do małżeństwa i życia rodzinnego?

Co prawda czasy się zmieniają, ale człowiek i jego potrzeby nie. Nadal poczucie bezpieczeństwa, bliskości, przynależności i więzi to podstawowe potrzeby niezbędne do życia – a te, od poczęcia do śmierci, najpełniej zaspakajane są w trwałej grupie bliskich, życzliwych, kochających osób – w rodzinie. Jej pozytywny wpływ na rozwój człowieka i zaspokojenie jego potrzeb, potwierdzony niezliczonymi badaniami naukowymi, pozostaje aktualny i niepodważalny.

Naturalną potrzebą młodego człowieka jest poszukiwanie odpowiedzi na nurtujące go pytania egzystencjalne: Czy istnieje prawdziwa miłość? Jak ją rozwijać? Jaki jest sens życia? Jak żyć, by się spełniać w swoim człowieczeństwie? Co daje nam szczęście? Jak zadbać o siebie, swoje zdrowie, by cieszyć się życiem? W mediach, z jakich przeciętny młody człowiek korzysta, nie znajdzie on odpowiedzi na te pytania, a wręcz przeciwnie – może zostać zachęcony do podejmowania działań, których konsekwencje w poważny sposób mogą w przyszłości utrudnić albo uniemożliwić osiągnięcie szczęśliwego życia małżeńskiego i rodzicielskiego oraz poczucia życiowego spełnienia.

Jednym z zadań szkoły jest wspieranie wychowawczej roli rodziny również w aspekcie przygotowania do życia w rodzinie. Zadanie to, realizowane m.in. poprzez zajęcia wychowanie do życia w rodzinie, przez wiele lat miało na uczniów bardzo dobry wpływ. Badania Szymona Czarnika i Szymona Grzelaka pokazały, że ich uczestnicy później inicjują seksualnie, są „bardziej oporni” na szkodliwe informacje płynące z internetu, mają właściwe postawy wobec płciowości. Niestety, coraz więcej rodziców uczniów (być może pod wpływem mediów ukazujących przedmiot w krzywym zwierciadle oraz nieprawdziwych opinii zawartych w raportach opisujących niereprezentatywne sondaże) wypisuje dzieci z zajęć. Najgorsza sytuacja dotyczy szkół ponadpodstawowych. Sprzyja temu opinia, że najważniejszym zadaniem szkoły jest przygotowanie ucznia do zawodu lub podjęcia dalszej nauki na studiach. Oczywiście jest to ważne, ale zgodnie z teorią Roberta J. Havighursta tak rozumiana powinność szkoły wyczerpuje tylko dwa z zadań rozwojowych: rozwijanie sprawności intelektualnych oraz wybór i przygotowanie się do zawodu. Pozostałe sześć, równie ważne, zostają pomijane lub odsunięte na plan dalszy.

Co zatem?

W ramach rządowego programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” powstały warsztaty psychoedukacyjne dla uczniów szkół ponadpodstawowych Wektory życia.

Realizacja tych zajęć wynika z obserwowanych w ostatnim okresie niepokojących zjawisk dotyczących zdrowia prokreacyjnego (wzrastająca niepłodność, wzrastająca liczba ciąż powikłanych i zaburzeń prenatalnego rozwoju dziecka). Istotne są również niekorzystne trendy demograficzne i decyzje prokreacyjne. Proponowane zajęcia mają charakter profilaktyczny ukierunkowany na:

• przeciwdziałanie tendencji opóźniania wieku decydowania się na pierwsze dziecko;
• skonfrontowanie z wiedzą naukową nieprawdziwych informacji na temat zdrowia prokreacyjnego, uzyskiwanych przez młodzież od rówieśników i za pośrednictwem internetu, powodujących kształtowanie się błędnych przekonań normatywnych;
• przeciwdziałanie podejmowaniu przez młodzież zachowań ryzykownych, mających negatywny wpływ na ich zdrowie, a w konsekwencji także na zdrowie ich przyszłych dzieci;
• wzmocnienie szkół w zakresie działań psychoprofilaktycznych w obszarze zdrowia prokreacyjnego.

Realizacja zajęć służy kształtowaniu postaw prozdrowotnych i prorodzinnych, a także ma na celu pogłębienie, ugruntowanie i uaktualnienie zagadnień dotyczących zdrowia prokreacyjnego. Dzięki tym zajęciom młodzież będzie miała okazję do refleksji i poszukiwania odpowiedzi na pytania:

• Jaki wpływ na moją przyszłość mają dzisiejsze decyzje?
• Jak i po co dbać o płodność oraz zdrowie prokreacyjne?
• Jak się przygotować do rodzicielstwa?
• Jak osiągnąć dojrzałość do miłości?
• Jak chronić się przed współczesnymi zagrożeniami?

Jaki jest program?

Wektory życia zostały zaprojektowane w formie warsztatów psychoedukacyjnych, do których opisano 12 scenariuszy. Tematyka zajęć dotyczy m.in. dokonywania wyborów i ich życiowych konsekwencji, przedwczesnej inicjacji seksualnej, dojrzewania do miłości, płciowości i seksualności, zdrowia prokreacyjnego oraz budowania trwałych relacji.

Wektory życia to nowatorskie i interesujące zajęcia. Zostały oparte na różnorodnych grach edukacyjnych i obudowane pomocami dydaktycznymi, zgromadzonymi w Niezbędniku. To zestaw pomocy niezbędnych do każdego scenariusza, zawierający m.in.: instrukcje, karty pracy, plansze, puzzle itd. Wszystkie pomoce pozwalają na ich wielokrotne wykorzystywanie w wielu zespołach klasowych. Przygotowanie aktywnych, ciekawych i zajmujących zajęć nie będzie więc przysparzać prowadzącym dodatkowych czynności. Do dyspozycji nauczyciela są również dołączone do scenariuszy prezentacje multimedialne, a także wariantowe wersje niektórych gier w formule aplikacji webowej.

Młodzież na tym etapie edukacyjnym posiada już dość duży zasób wiedzy zdobytej na innych przedmiotach lub zajęciach z zakresu edukacji zdrowotnej (np.: biologii, wychowania do życia w rodzinie, wychowania fizycznego itp.), dlatego zaproponowano wykorzystanie jej do własnej aktywności i kreatywności, by sprowokować zatrzymanie się i osobistą refleksję. Taki sposób realizacji zajęć pozwoli uczestnikom warsztatów zrozumieć, że za ich zdrowie prokreacyjne odpowiada – prowadzony przez nich obecnie i w przyszłości – styl życia. Ważne jest to, aby uczniowie zrozumieli, że lepiej już dziś podjąć działania sprzyjające utrzymaniu zdrowia prokreacyjnego, ponieważ pewnych skutków swoich wyborów nie będzie można już nigdy odwrócić, a konsekwencje dotyczyć będą nie tylko ich samych, ale również najbliższych im osób.

Zastosowana w scenariuszach praca w grupach to bardzo ważny element wychowawczy zajęć, który wiąże się z możliwościami pełniejszego wykorzystania wszystkich kanałów komunikacji (aktywnego słuchania, mówienia „od siebie do innych”) oraz tworzenia środowiska sprzyjającego kształtowaniu się umiejętności kluczowych (współpracy, negocjowania, dyskutowania, kierowania pracą innych i poddawania się kierownictwu).

W trzech szkołach w Polsce przeprowadzono pilotaż zajęć – uczestnicząca w nich młodzież była zainteresowana zajęciami, brała w nich aktywny udział, a nauczyciele prowadzący warsztaty uznali, że zajęcia są godne polecenia. Zatem serdecznie zapraszamy szkoły i nauczycieli do realizacji warsztatów Wektory życia, a rodziców do zachęcania swoich dzieci do wzięcia udziału w zajęciach.

Do programu można się zgłaszać bezpośrednio u swoich dyrektorów szkół, do wybranych placówek doskonalenia nauczycieli lub do Ośrodka Rozwoju Edukacji w Warszawie – do Anny Kasperskiej-Gochny, kierownika Zespołu ds. Realizacji Programu „Za życiem” (anna.kasperska-gochna@ore.edu.pl).

Więcej informacji o programie: www.wektoryzycia.ore.edu.pl

Renata Krupa