Zawarta w tytule forma OTO nie jest jedynie partykułą przedstawiającą, ale stanowi również akronim wymyślonej przeze mnie opisowej nazwy mającej określić naturę pochodzącego z Japonii drewnianego teatrzyku nazywanego kamishibai. Odszyfrowane OTO – mówi nam, że mamy do czynienia z obrazkowym teatrzykiem opowieści.

Pierwszy raz zetknąłem się z kamishibai w Muzeum Bajek Baśni Opowieści MuBaBaO prowadzonym przez storytellera Michała Malinowskiego w Czarnowie, nieopodal Konstancina Jeziornej. Od samego początku uwiódł mnie ten przedmiotswoimi licznymi cechami „archetypowymi” pozwalającymi kreować przekaz treści kulturowych szczególnie efektywny wobec młodego odbiorcy. W tym miejscu czujny czytelnik może zadać pytanie: czy to zainteresowania kamishibai u Michała, a potem Mariusza Malinowskich nie jest jakimś ukrytym programem promocyjnym – zmową rodzinną? Nie jest, bowiem nie łączą nas więzi rodzinne – tylko, jak się okazało, liczne wspólne zainteresowania i pasje. Wróćmy jednak do samego teatrzyku i opowieści o nim. No właśnie, ale tu ponownie wkrada się drobna, lecz ważna, dygresja natury metodologicznej, dotycząca przyjętego przez piszącego te słowa – określonego punktu widzenia. Pragnę bowiem wyjawić, że to, co piszę, jest interpretacją – pogodzonego z losem – obecnie już dziadka, który widzi i wie, że prawie każda jego propozycja skierowana do wnucząt – „przepada” – w konkurencji ze smartfonem i tabletem, ale…! Będąc jednakże również życiowym ekscentrykiem, dostrzegam i widzę, poza głównym nurtem cyfrowej dominanty, pewne przestrzenie dla odmienności, jaką – paradoksalnie – stanowi obecnie dawna tradycja bezpośredniego ustnego przekazu treści kulturowych – najczęściej w wersji opowieści (storytellingu), gawędy podejmującej mity, bajki, baśnie, zmyślone historie. Dzięki mojej osobistej ekscentryczności żywiącej nadzieję – za pośrednictwem swoistej „technologii” właściwej kamishibai – jestem w stanie zachęcić moich wnuków do aktywności innej niż tylko percepcja produktów cywilizacji cyfrowej.

Chcę zatem podzielić się kilkoma refleksjami wskazującymi, jak ewentualnie można tego dokonać. Będąc również zawodowo nauczycielem-konsultantem (czyli metodykiem efektywnego nauczania doskonalącym warsztat profesjonalny czynnych zawodowo nauczycieli, wychowawców i wszelkiego rodzaju edukatorów) posiadam pewnego rodzaju doświadczenie, dzięki któremu mam wewnętrzne przekonanie co do komunikacyjnej mocy snucia ustnej, bezpośredniej żywej opowieści wspomaganej fenomenem OTO kamishibai.

Aby obrazkowy teatrzyk opowieści stał się medium aktywizującym młodych odbiorców, każdy, kto po niego sięgnie, winien sam uprzednio się z nim zapoznać.

Czym więc jest teatrzyk kamishibai?

Jest w swym rzeczowym wymiarze czymś stosunkowo prostym: drewnianą witryną, w której dają się wyeksponować dwustronne plansze z obrazkami zwróconymi w stronę widowni oraz tekstem opowieści widzianym przez osobę prowadzącą spektakl z drugiej strony. Prowadzący opowiada historię, w odpowiedniej chwili zmieniając widoczne dla odbiorców obrazki. Na tym polega specyfika i odmienność kamishibai od innego rodzaju teatrzyków, szczególnie kukiełkowo-lalkowych. Jest to zatem oryginalny fenomen integrujący wizualny aspekt teatru, elementy sztuki opowiadania (storytellingu) oraz książki eksperymentalnej w postaci luźnych kart z graficzną fabułą z jednej strony i tekstem narracji z drugiej strony – w jej kanonicznej wersji. Idea teatrzyku ma jednak potencjał inspirujący do różnego rodzaju innowacji w sposobach jego użycia i wykorzystania (opowiadający może np. wprowadzić do swego „spektaklu” elementy muzyczne, odtworzyć piosenki tematycznie związane z przedstawieniem czy wykorzystać dostępne pod ręką przedmioty lub pluszowe zabawki dla lepszego zwizualizowania prezentowanej fabuły; przedstawienie można zorganizować wyłącznie dla własnych pociech lub zaprosić na nie również ich kolegów – np. z okazji urodzin – i pozwolić na interakcje pomiędzy nimi a prowadzącym; można pozwolić dzieciom samodzielnie wykonać plansze z ilustracjami na dany temat – np. nawiązujące do treści konkretnej baśni lub rodzinnej historii, a następnie scalić ich treść w formie gawędy).

W trybie wyliczanki można obrazkowy teatrzyk opowieści scharakteryzować w następujący sposób:

• to tradycyjne medium przywołujące doznanie bezpośredniego odbioru opowieści snutej naturalnym głosem bez pośrednictwa elektronicznych środków masowego przekazu…
• to bardzo sugestywne przedstawianie opowiadanej historii, bez pospiechu, z udziałem osobistych emocji, z wykorzystaniem gry ciała i głosu…
• to naturalne audiowizualne medium dla uszu i oczu o wyjątkowym potencjale interaktywnego przekazu…
• to efektywny instrument dydaktyczny dysponowany do odtwarzania gotowych zasobów, ale przede wszystkim jest to inspiracja do animowania samodzielnej pracy przy tworzeniu:
  • osobistych dekoracji witryn drewnianego lub kartonowego teatrzyku;
  • własnych narracyjnych ilustracji;
  • autorskich treści opowiadanych historii…
• to bezpośrednie doświadczenie autorskiego przedstawienia samodzielnie wykonanej ilustracji, obrazującej wcześniej wymyśloną historię, opowiadaną na głos przed dostępną publicznością…
• to technika prezentacji oparta na dwustronnych planszach ilustracji narracyjnych umieszczonych w witrynie drewnianego teatrzyku, których obrazową treść przedstawiamy opowiadając „z głowy” lub głośno czytając tekst wydrukowany na odwrocie planszy…

Reasumując, obrazkowy teatrzyk opowieści jest zjawiskiem sugestywnego i wzajemnie uzupełniającego się (komplementarnego) sposobu współdziałania przekazu graficznego, pisanego i żywego słowa w jednym artefakcie. Warto podkreślić, że ten archetypowy środek przekazu kulturowego, a więc również dydaktycznego, jest w pełni dopasowany do wszystkich etapów rozwojowych człowieka. Jednak preferowany bywa w pracy z dziećmi klas 1–3 (nauczanie początkowe) oraz w przedszkolu, rzadziej natomiast (czy słusznie?) na późniejszych etapach kształcenia. Teatrzyk kamishibai to efektywne narzędzie dydaktyczne o wielorakim zastosowaniu edukacyjnym. Stanowi środek dydaktyczny umożliwiający przekazywanie treści literackich, ale również metodę rozwijania wśród uczniów czy własnych dzieci lub wnuków zdolności ustnego opo­wiadania przed publicznością, stymulator podnoszenia sprawności czytania na głos, a także swobodnego pisania, równolegle z doskonaleniem umiejętności plastycznych: rysowania i malowania. Kamishibai to znakomity sposób nauczania językiem opowieści. Stanowi doskonały in­strument wspomagania kreatywności uczniów, inspiruje ich do tworzenia własnych ilustrowanych plansz wraz z treściami opowiadanych historii oraz do samodzielnego dekorowania witryny teatrzyku. Może kształtować umiejętność snucia opowieści – zarówno w języku ojczystym, jak i językach obcych.

Odnośnie do oddziaływań w środowisku rodzinnym:  jeżeli ktoś starszy (np. my, dziadkowie) odnajdzie dla siebie w kamishibai pole do ekspresji służącej – wspólnemu z naszymi wnukami – realizowaniu inscenizacji i przedstawień, to praktycznie nie ma żadnych ograniczeń dla twórczej inwencji w ramach metodyki obrazkowego teatrzyku opowieści. Ale oczywiście należy pamiętać, że aby zaintrygować młode pokolenie rozwijające się w kulturze cywilizacji cyfrowego przekazu, TRZEBA SAMEMU AUTENTYCZNIE PRZEŻYĆ zaciekawienie teatrzykiem, gawędziarstwem, eksperymentalną książką graficzną… – aby dopiero potem, w oparciu o wcześniejsze doświadczenie, potrafić faktycznie oddziaływać inspirująco na innych.

Mariusz Malinowski