Pedagogika cyrku, czyli jedna z gałęzi pedagogiki zabawy, wykorzystująca umiejętności cyrkowe w połączeniu z celami pedagogicznymi, prężnie rozwijająca się na Zachodzie, od kilkunastu lat stopniowo rozkwita także w Polsce... Dzięki różnorodności form wyrazu sztuka cyrkowa staje się atrakcyjna dla każdego, co czyni ją idealnym narzędziem pracy edukacyjnej, wychowawczej i profilaktycznej. Świetnie sprawdza się w pracy z każdą grupą wiekową: dziećmi, młodzieżą, osobami z niepełnosprawnością, dorosłymi czy seniorami.

Ze względu na kojarzenie cyrku z wykorzystywaniem zwierząt, klaunadą i wyłącznie występami artystów posiadających „tajemną wiedzę” i wyjątkowe umiejętności współcześnie odchodzi się od nazwy: pedagogika cyrku na rzecz określenia: pedagogika fascynacji. Nazwa ta zdecydowanie bardziej odzwierciedla znaczenie i sens podejmowanych działań, które znacznie szerzej wychodzą od założeń tradycyjnego cyrku. W ramach pedagogiki fascynacji sztuka cyrkowa staje się pretekstem do rozwijania kluczowych dla wychowania umiejętności i cech charakteru młodych ludzi, takich jak: cierpliwość, wytrwałość, współpraca i współdziałanie, a także nabywanie pewności siebie i otwartości.  Ćwiczenia bazujące na wykonywaniu ruchów naprzemiennych, co ma miejsce m.in. podczas żonglowania czy manipulacji sprzętem cyrkowym, w rewelacyjny sposób wpływają na doskonalenie zdolności poznawczych (pamięć, uwaga, koncentracja, spostrzegawczość), które warunkują efektywny proces uczenia się.

Pedagogika fascynacji stanowi przestrzeń do wszechstronnego rozwoju, gdzie każdy może znaleźć coś dla siebie, gdyż łączy ona w sobie nie tylko typowe dla sztuki cyrkowej kuglarstwo, ekwilibrystykę czy klaunadę, lecz także elementy różnych form artystycznych, sztuki, sportu, czy psychomotoryki. To nie tylko dobra zabawa, atrakcyjny sposób spędzania czasu wolnego, ale przede wszystkim także gimnastyka ciała i umysłu. Zajęcia cyrkowe dają uczestnikom możliwość swobodnej ekspresji, rozładowania napięć emocjonalnych poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia i zabawy w konwencji cyrkowej.

Żonglowanie może pomóc w nauce i korzystnie wpływać na pracę i rozwój mózgu. Zarówno dzieci, jak i dorośli mogą ćwiczyć refleks, równowagę i poczucie rytmu, jak i doskonalić swoją cierpliwość i wytrwałość. Do jego zalet można zaliczyć również poszerzenie pola widzenia, stymulację wyobraźni, rozwój koncentracji i trening oburęczności. Podczas żonglowania wzmacnia się motorykę całego ciała, pobudza serce i naczynia krwionośne.

Zainspirowani do działania… – w poszukiwaniu pasji i zainteresowań

Wychodząc z założenia, że zabawa jest naturalną formą uczenia się, a ruch podstawową potrzebą człowieka, szczególnie dzieci i młodzieży, założenia pedagogiki fascynacji zaczęłyśmy stosować w ramach zajęć socjoterapeutycznych, które skierowane były do dzieci i młodzieży od 6. do 18. roku życia. Programy naszych zajęć rozwijających kompetencje społeczno-emocjonalne miały na celu wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży, nie tylko borykających się z trudnościami w funkcjonowaniu społecznym, lecz także w sposób szczególny narażonych na oddziaływanie negatywnych wzorców zachowania płynących z mediów czy z najbliższego otoczenia. Zadaniem każdego z naszych programów jest wykorzystanie różnorodnych umiejętności cyrkowych, które pod postacią zabawy stanowią przestrzeń do różnych doświadczeń: sukcesu, porażki, współdziałania czy też rywalizacji. Są też doskonałą formą inspirowania młodych ludzi do poszukiwania pasji i zainteresowań oraz profilaktyka zachowań ryzykownych wśród dzieci i młodzieży.

Dzieci odkrywają ciekawe formy spędzania czasu wolnego i doskonalą swoje zdolności, co może również ułatwić im naukę. Dzięki wykorzystaniu ciekawych ćwiczeń, bazujących na przekraczaniu linii środka, uaktywniane są różne obszary mózgu poprawiające koncentrację, koordynację wzrokowo-ruchową, poczucie rytmu, a przede wszystkim ogólne funkcjonowanie psychospołeczne uczestników zajęć. Dzieje się to poprzez sukcesywne nabywanie podstawowych umiejętności społecznych oraz zasad współżycia w grupie. Ćwicząc na różnego rodzaju sprzętach cyrkowych, dzieci odnajdują to, w czym czują się lepiej, i chętnie zaczynają pomagać innym uczestnikom w nabyciu tego typu umiejętności. Żonglowanie i inne triki cyrkowe, zmuszające uczestników do współpracy, wpływają również na nawiązywanie i podtrzymywanie satysfakcjonujących relacji z rówieśnikami i osobami dorosłymi. Jest to także przestrzeń do nabywania umiejętności radzenia sobie z emocjami.

Podczas zajęć uczestnicy doświadczają wielu różnych emocji: od smutku i złości z powodu doznanej porażki po radość i euforię, będących reakcją na osiągnięcie sukcesu, opanowanie danej umiejętności itp. Rozkręcanie cyrkowych talerzy, diabolo czy opanowywanie innych umiejętności cyrkowych pozwala na subtelne przełamywanie własnych ograniczeń, nieśmiałości, a także stopniowe zwiększanie ekspozycji społecznej w grupie dzięki „występom” przed uczestnikami zajęć.

Celem głównym naszych działań jest tworzenie przestrzeni do wszechstronnego rozwoju uczestników zajęć i zapobieganie negatywnym formom spędzania czasu wolnego, widzimy bowiem, że wielu młodych ludzi nie wie, czym się interesuje, a większość swojego wolnego czasu poświęca na korzystanie z mediów..  Poprzez dzielenie się swoimi zainteresowaniami i pasjami chcemy inspirować młodych ludzi do podejmowania różnych aktywności, by mogli z czasem odkryć własne zainteresowania i pasje. W tym celu od 2017 roku organizujemy Festiwale Fascynacji – wydarzenia, podczas których współpracujące z nami osoby dzielą się swoimi pasjami, ukazując zalety posiadania zainteresowań i ich rozwijania. Podczas Festiwali odbywa się kilka warsztatów tematycznych jednocześnie – wszystko po to, by zgodnie z założeniami pedagogiki fascynacji każdy mógł znaleźć coś dla siebie: działania artystyczne, muzyczne, ruchowe, dramowo-teatralne, cyrkowe, konstrukcyjne, sensoplastyczne czy stomatologiczne bądź chemiczno-fizyczne. Uwieńczeniem każdego z festiwali jest Pokaz Talentów – występy uczestników, podczas których mogą oni zaprezentować swoje umiejętności, jak też podzielić się tym, czego nauczyli się podczas warsztatów. Konwencję Festiwali Fascynacji realizujemy zarówno w formie stacjonarnych, jak i plenerowych działań.

Warsztaty przynoszą liczne korzyści rozwojowe dzieciom i młodzieży, którzy uczestniczą w zajęciach, treningach czy festiwalach. Do zajęć cyrkowych wykorzystujemy zarówno proste, ogólnodostępne pomoce dydaktyczne i sportowe, jak też profesjonalny sprzęt kuglarski, który pozwala na rozwijanie umiejętności w zakresie manipulacji tym sprzętem i znacząco wpływa na rozwijanie umiejętności przydatnych w ogólnym funkcjonowaniu i nauce. Ćwiczenia równoważne czy chodzenie po linie nie tylko usprawniają motorykę dużą dziecka, lecz także są pomocne w  nauce czytania. Rozkręcanie talerzyków cyrkowych, utrzymywanie równowagi na rola bola czy samo żonglowanie sprzyjają rozwijaniu lateralizacji oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Co ważne, pozornie zabawowa forma warsztatów, odpowiednio dobrane ćwiczenia wymagają ogromnego wysiłku intelektualnego i fizycznego, pozwalając tym samym na zaspokojenie naturalnych potrzeb człowieka: ruchu, bezpieczeństwa, akceptacji, przynależności, satysfakcji i sukcesu.

Zmierzając ku końcowi…

Dzięki udziałowi w zajęciach prowadzonych z wykorzystaniem pedagogiki fascynacji dzieci i młodzież, poprzez swobodną ekspresję, mogą wyrazić swoje nastroje, rozładować napięcia dnia codziennego oraz spożytkować energię w konstruktywnym działaniu. W czasie warsztatów dostrzegamy, że każde dziecko znajduje coś dla siebie. Bardzo często osoby, które są nieśmiałe, podczas zajęć niepostrzeżenie dla samych siebie zaczynają pokonywać własne ograniczenia, wychodzić poza schematy i obawy. Jesteśmy głęboko przekonane, że wdrażanie założeń pedagogiki fascynacji w działaniach wychowawczych czy edukacyjnych przynosi szerokie spektrum korzyści zarówno dla uczestników, jak i całych społeczności, w których funkcjonują. Poprzez swoje działania chcemy, aby – podobnie jak w szkołach na zachodzie Europy – nauka żonglowania była jedną z głównych form wspierania rozwoju uczniów w polskich szkołach i wykorzystywana m.in. na lekcjach wychowania fizycznego czy jako aktywne przerwy międzylekcyjne.

Polecamy:
https://www.csp-team.pl/
https://pedagogikacyrku.pl/wiedza/pedagogika-cyrku
https://www.fundacjainsideout.pl/pedagogika-cyrku

Magdalena Dec, Małgorzata Grabek