Tak szachy określił wybitny filozof i uczony – Blaise Pascal.

Poszukując wartościowych form zabawy, nie sposób nie zwrócić się ku szachom. Jest to jedna z najstarszych gier, jaką stworzyła ludzkość. Mimo wieków cieszą się one nieprzerwanie ogromną popularnością. Obecnie międzynarodowa organizacja szachowa FIDE zrzesza aż 181 państw z całego świata, co daje jej miano drugiego, po piłce nożnej, najbardziej rozpowszechnionego sportu na świecie.

 Wszyscy jesteśmy jedną rodziną

Przyjmuje się, że szachy powstały w północno-zachodnich Indiach w okresie panowania Imperium Guptów (lata 280–550 n.e.). Dzięki kupcom poruszającym się Jedwabnym Szlakiem dotarły najpierw do Persji, a następnie – za pośrednictwem Arabów, wskutek podboju Półwyspu Iberyjskiego w VII wieku – trafiły do Europy.

Pierwszy podręcznik do szachów Rozprawa o miłości i sztuce szachowej ukazał się w roku 1497 roku w Salamance. Zawierał sto pięćdziesiąt przykładów partii. Od tego czasu szachy zaczęły zyskiwać w Europie coraz większą popularność. W epoce renesansu i baroku świat zdominowała rywalizacja  między mistrzami hiszpańskimi a włoskimi. W XVIII i XIX wieku palmę pierwszeństwa przejęły Paryż i Londyn, a od XX najsilniejszym ośrodkiem szachowym stała się Moskwa, która pozostaje nim po dzień dzisiejszy, choć już nie w takim stopniu jak w okresie zimnej wojny. W roku 1886 roku pierwszym oficjalnym mistrzem świata w szachach został pochodzący z Austro-Węgier Wilhelm Steinitz. Od tamtej pory po Szachową Koronę sięgnęło 16 zawodników z różnych stron świata, z czego lwią część stanowili właśnie gracze z Rosji i ZSSR. Aktualnym  mistrzem świata jest Norweg Magnus Carlsen, uczeń legendarnego Gary’ego Kasparowa.

Jedna z warszawskich szkół szachowych, polecając tę grę jako świetny trening umysłu, zwłaszcza u dzieci, podsumowuje: „gra uczy logicznego myślenia, spokoju ducha, umiejętności przewidywania i planowania, kształtuje zdolność koncentracji i analitycznego myślenia, zwiększa IQ i poprawia zdolności geometryczne, a w późniejszym wieku opóźnia proces demencji i ryzyko wystąpienia nagłego zaniku pamięci”. Szachy rozwijają  neurologicznie, poznawczo i psychologicznie. Mózg usilnie pracuje  podczas rozgrywki szachowej, przy planowaniu kolejnych ruchów i przewidywaniu posunięć przeciwnika. Jak wykazują badania z 2005 roku, szachy:

1. Uczą umiejętności osiągania wyznaczonych celów.
2. Uczą strategicznego myślenia.
3. Uczą radzenia sobie z niepowodzeniami.
4. Rozwijają umiejętność nauki na własnych błędach.
5. Rozwijają umiejętność czytania ze zrozumieniem.
6. Rozwijają umiejętności matematyczne.
7. Uczą dyscypliny i zaangażowania.
8. Rozwijają umiejętność krytycznego myślenia.
9. Rozwijają kreatywność.
10. Uczą prawidłowej oceny sytuacji.
11. Dodają pewności siebie.
12. Uczą szacunku do siebie.
13. Rozwijają wyobraźnię.
14. Rozwijają zmysł obserwacji.
15. Uczą systematyczności i cierpliwości.
16. Rozwijają zdolności poznawcze: pamięć, uwagę, kontrolę, percepcję. 

SZACHY PONADTO MAJĄ NIEWĄTPLIWIE JESZCZE JEDEN WAŻNY PLUS: oprócz tego, co można przeczytać w literaturze pedagogicznej – trenują mózg dziecka w taki sposób, by nie odczuwało ono zmęczenia!

Porównajmy bieganie na bieżni z grą w piłkę: dzieci na bieżni są w stanie przebiec bez znudzenia maksymalnie 2–3 kółka (800–1200 m). Natomiast gdy damy im piłkę i ustawimy bramki, dzieci będą mogły biegać przez 3–4 godziny i nie odczuwać zmęczenia. Na tym polega przewaga szachów nad matematyką: szachy posiadają niezbędny, szczególnie dla chłopców, czynnik: BEZPOŚREDNIĄ RYWALIZACJĘ, a nade wszystko są szansą na znalezienie wartościowego hobby. I jeszcze jeden bonus – pierwszym trenerem może być dziadek!

Szachy są też najlepszym przykładem tego, iż rozwój intelektualny i rozrywka mogą iść w parze. Z moich osobistych praktyk i bogatego doświadczenia, sięgającego już przeszło 15 lat, wynika iż dzieci wybierające szachy, uczą się średnio przeszło 30–40% lepiej niż inne dzieci (z matematyki dysproporcje te są jeszcze większe).

Szachy czynią dzieci sprawniejszymi również w innych dziedzinach życia. Na pewno poprzez wspólne hobby i wspólne gry poprawiają umiejętności społeczne, budują pewność siebie i szacunek do innych.

Filip Bargłowski

Badania: C. Kelly, H. Garvan, Human functional neuroimaging of brain chan ges associated with practise.

Literatura wykorzystana: W. Duch, Historia szachów. Jak szachy stały się królewską grą; Szachy – skuteczny trening umysłu, Szkolaszachowa.pl.