Rodzicu…

Jeśli jesteś rodzicem dziecka nieśmiałego, z pewnością nieraz zastanawiałeś się, jak poradzi ono sobie w życiu dorosłym, pełnym nowych, zaskakujących sytuacji, zmian, niepewności i wyzwań, do których nie mogło się wcześniej przygotować. Obawiasz się, że będzie mu trudniej odnieść sukces, nie tylko w sferze zawodowej, ale przede wszystkim w relacjach z drugim człowiekiem. Żywiołowość i przebojowość uznajemy bowiem za wyznacznik sukcesu w życiu dorosłym. Tymczasem zauważasz, że w życiu twojego dziecka dominuje lęk, niepewność – a także związane z nią poczucie niższości.

Kiedy obserwujesz je wśród grupy rówieśników, mimowolnie porównujesz do innych. Zauważasz, że jest bardziej wycofane, nieśmiałe… A ty, jako rodzic, chciałbyś, aby mogło spontanicznie, naturalnie cieszyć się życiem , z daleka od trudnych i nieprzyjemnych emocji. Zastanawiasz się więc – co i jak możesz zrobić, aby wzmocnić swoje dziecko w taki sposób, by czuło twoje wsparcie i płynącą z niego siłę, niezbędną do pokonywania pojawiających się trudności.

Nauczycielu…

Z pewnością zauważyłeś, że w grupie przedszkolnej czy szkolnej klasie uczą się dzieci o odmiennych osobowościach, a co za tym idzie, o różnych potrzebach nie tylko edukacyjnych, ale i psychospołecznych. W jednej ławce, obok uczniów z łatwością nawiązujących kontakty społeczne, bez trudu wchodzących w relacje, narzucających swoje zdanie, siedzą uczniowie, dla których zainicjowanie rozmowy bądź dołączenie do zabawy jest nie lada wyzwaniem. Nieśmiałość często bywa niedostrzegana przez nauczycieli. Uczeń nieśmiały nie sprawia bowiem trudności wychowawczych, jest spokojny, nie podejmuje zachowań niebezpiecznych czy ryzykownych. Jeśli czegoś nie rozumie, nie sygnalizuje tego nauczycielowi, nie prosi o wyjaśnienie. Wywołany do odpowiedzi spuszcza głowę i milczy.

W procesie zachęcania dziecka nieśmiałego do aktywności niezwykle ważne są spójne oddziaływania wychowawcze podejmowane zarówno przez rodziców, jak i nauczycieli. Co zatem możesz zrobić, aby pomóc dziecku nieśmiałemu?

Rozpoznaj problem

Obserwuj zachowanie dziecka w różnych sytuacjach społecznych. Zwróć uwagę, czy reaguje ono nieśmiałością w kontakcie z jedną osobą czy również z grupą osób; we wszystkich sytuacjach społecznych, czy tylko w nowych, nieznanych, którymi jest zaskoczone. Dokładna obserwacja i analiza trudności pozwoli określić, jakie umiejętności społeczne należy z dzieckiem ćwiczyć. Będzie to również dobra okazja, aby zaobserwować obszary, w których dziecko radzi sobie na tyle dobrze, by można było na nich bazować, wzmacniać je i rozwijać.

Unikaj porównań

Zanim zestawisz nieśmiałe dziecko z jego rówieśnikami, zastanów się, co chciałbyś przez to porównanie osiągnąć. Motywację do zmiany? Mobilizację do działania? Następnie przypomnij sobie sytuację z własnego życia, kiedy byłeś do kogoś porównany i nie wypadłeś w tym zestawieniu korzystnie. Jakie emocje ci wtedy towarzyszyły? Złość? Poczucie niesprawiedliwości? Rozczarowanie? Czy zatem, wywołując w dziecku podobne emocje, zmotywujesz, zachęcisz, zmobilizujesz do przełamywania trudności?

Nie staraj się na siłę zmienić dziecka. Zaakceptuj je takim, jakie jest. Jedynie bezwarunkowa akceptacja pozwoli ci życzliwie spojrzeć na trudności, z jakimi mierzy się dziecko, zrozumieć je i uwierzyć, że przełamanie wewnętrznych oporów i zmiana sytuacji dziecka jest możliwa.

Nie etykietuj

Staraj się unikać przy dziecku sformułowań typu – „ona zawsze tak się zachowuje, jak kogoś nie zna”, albo „on nigdy nie zaśpiewa piosenki na forum”. Na każdym kroku pokazuj dziecku, że w nie wierzysz. Najtrudniejszą bowiem przeszkodą w procesie przezwyciężania nieśmiałości jest to, że znaczna część jej przejawów, które możemy dostrzec obserwując dziecko, jak np. postawa ciała czy brak kontaktu wzrokowego, jest kontrolowana przez układ nerwowy, a tylko w niewielkim stopniu przez świadomość dziecka. Niezwykle trudno jest zatem dziecku zmienić w swoim zachowaniu coś, o czym nawet nie wie, że robi. Pamiętaj o tym, zanim kolejny raz wytkniesz dziecku nieśmiałość.

Doceniaj

Nieśmiałe dziecko, tak samo jak każde inne, szybciej i chętniej uczy się i podejmuje nowe wyzwania, kiedy jest chwalone za to, co robi dobrze. Chwaląc odwołuj się do konkretnego zdarzenia – opisz to, co widzisz, zachowanie, które miało miejsce i którego wystąpienia dziecko nie jest w stanie podważyć – wtedy pochwała staje się bardziej wiarygodna. „Widzę, że przyniosłeś wszystkie potrzebne przybory. To się nazywa odpowiedzialność. Brawo”.

Doceniaj wysiłek i wkład pracy dziecka, a nie tylko ostateczny efekt – „Widziałam, że bardzo się starałaś, że byłaś uważna. To bardzo ważne podczas wykonywania pracy”.

Chwal, doceniaj nawet za drobne czynności: „Bardzo dobrze poradziłeś sobie z tym zadaniem”, „świetnie to zrobiłeś”. W ten sposób wzmocnisz nie tylko samoocenę dziecka, ale również podniesiesz jego motywację.

Modeluj zachowania społeczne

Modelowanie, czyli uczenie się przez obserwację i naśladownictwo, to najbardziej naturalny sposób uczenia się dzieci. Pomyśl, jakie zachowania sprawiają dziecku największą trudność i staraj się w jego obecności jak najczęściej pokazywać mu, w jaki sposób może trudności te pokonać. Nawet głośne mówienie „dzień dobry” po wejściu do lokalnego sklepu czy też witanie się z sąsiadami może ośmielać dziecko w relacjach z drugim człowiekiem. Niezwykle ważne jest również propagowanie w klasie postawy życzliwości i pomocy między uczniami.

Wizualizuj

„Jak myślisz, co mógłbyś zrobić, aby poradzić sobie z tym zadaniem…”. Ucz dziecko poszukiwania rozwiązań, do czasu, aż znajdzie najlepsze dla siebie. Wspieraj dziecko w znalezieniu sposobów radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami. Jeśli twierdzi, że coś jest dla niego za trudne, podpowiedz mu rozwiązanie.

Baw się

Oglądaj z dzieckiem filmy, czytaj książki – szczególnie takie, w których główny bohater przezwycięża swoje bariery. Sięgaj po opowiadania terapeutyczne, napisane z myślą o dzieciach nieśmiałych, którym brakuje wiary w siebie. Idealnym przykładem jest Bajka o szarym słowiku autorstwa Pawła Księżyka.

Baw się z dzieckiem w teatr, odgrywaj scenki z bajek i scenki sytuacyjne. Doskonale sprawdzą się również gry planszowe, w których dziecko będzie mogło odnieść sukces, co wzmocni jego pewność siebie.

Rozmawiaj

Mimo iż często możesz odnosić wrażenie, że to tylko twój monolog. Zadawaj pytania otwarte dotyczące różnych zaobserwowanych sytuacji społecznych. Pytaj: „jak myślisz, co sądzisz o…” Unikaj pytań, na które można odpowiedzieć tylko „tak” lub „nie”. Zachęcaj dziecko do wyrażania swojej opinii i doceniaj je za to. Niech słyszy, że to, co mówi, jest ważne.

Odkrywaj mocne strony dziecka

Rozwijaj zainteresowania, mobilizuj do aktywności, które może dzielić z kolegami. Wyznaczaj dziecku zadania, którym jest w stanie sprostać dzięki potencjałowi, jaki posiada. Stwarzaj okazje, by mogło wykazać się nimi najpierw w gronie bliskich mu osób, a następnie wśród rówieśników. Jeśli lubi grać w piłkę, na pewno z przyjemnością najpierw będzie strzelało bramki tacie, by potem na lekcjach wf móc stanąć w szranki z kolegami.

Nie uszczęśliwiaj dziecka na siłę

Nie włączaj na siłę do rozmowy, nie wywołuj niespodziewanie do odpowiedzi na forum klasy, publicznego recytowania wierszy czy śpiewania piosenek na apelu. Zachęcaj, motywuj, zapewniaj o swoim wsparciu, jednak nie stwarzaj sytuacji trudnych, które jeszcze bardziej spotęgują nieśmiałość.

W klasie możesz zaproponować dziecku, aby deklamowało wiersz na przerwie, w towarzystwie wybranej koleżanki lub kolegi. Daj taką możliwość również innym uczniom, aby dziecko nieśmiałe nie czuło się negatywnie wyróżnione. Być może łatwiej będzie wystąpić przed klasą wtedy, gdy zamiast wiersza dziecko będzie mogło powiedzieć o swoich zainteresowaniach, przeprowadzić lekcję o kosmosie bądź dinozaurach.

Z dzieckiem, które boryka się z nieśmiałością należy postępować mądrze i cierpliwie. „Rozmawiaj, słuchaj, wspieraj i kochaj swoje nieśmiałe dziecko za to, jakie jest, a nie za to, jak śmiałym chcesz, aby się stało!”. (M. Anthony)

Magdalena Kordaczuk

Przydatna literatura:

J. Dobson, Jak budować poczucie własnej wartości w swoim dziecku; M. Zabłocka, Przezwyciężanie nieśmiałości u dzieci; P.G. Zimbardo, Nieśmiałość. Co to jest? Jak sobie z nią radzić?.