Osoba patrona wzorem w kształtowaniu charakteru dzieci i młodzieży we współczesnej szkole

Szkoła, zwłaszcza na etapie podstawowym, pełni potrójną rolę w kształtowaniu młodego człowieka: dydaktyczną, wychowawczą oraz opiekuńczą. Oddziaływanie wobec dzieci i młodzieży, przede wszystkim wychowawcze, ma charakter długofalowy i odbywa się na wielu płaszczyznach, tak aby młody człowiek wzrastał ku pełni człowieczeństwa, aby – jak pisał kard. S. Wyszyński już w 1950 r. – mógł „poznać naturę człowieka, poznać ją głęboko, całkowicie zrozumieć, kim właściwie jest człowiek – to wielki ratunek dla współczesnego świata”.

Wobec wyzwań, które pojawiają się we współczesnej edukacji, bardzo ważną rolę odgrywa postać patrona – osoby, którą konkretna społeczność szkolna obiera. Przypomnijmy, że słowo: patron wywodzi się z języka łacińskiego: patronus od pater – ojciec. W starożytnym Rzymie patron pełnił funkcję opieki nad ubogimi, wolnymi obywatelami, wyzwolonymi niewolnikami, klientami. Patron szkoły to persona wspomagająca ją przede wszystkim w jej działaniach wychowawczych: poprzez swoje nauczanie kształtuje charakter dzieci i młodzieży. Patronami zostają osoby zasłużone dla lokalnej społeczności, światowej sławy pisarze, muzycy, pedagodzy, ludzie wielkiego serca i wielkiej odwagi, patrioci, święci. Szkoła, która otrzymuje imię wybitnej postaci, wcześniej przez siebie wybranej, w konkretny sposób utożsamia się z nią i wiąże z przesłaniem, jakie ta głosiła. Uczniowie poznają biografię patrona, śpiewają hymn nawiązujący do jego osoby, widzą jego wizerunek na sztandarze, obrazach, logo swojej placówki. Te wszystkie działania oddziałują nie tylko na uczniów, ale także na nauczycieli, pracowników niepedagogicznych, rodziców i środowisko lokalne.

W związku z taką powagą sprawy, jaką jest wybór patrona, należy postawić pytanie, w jaki sposób ta konkretna osoba – jej nauczanie, biografia, osobowość, działanie – wpłynie na całokształt programu wychowawczo-edukacyjnego konkretnej placówki? Upraszczając pytanie: „dlaczego ta, a nie inna osoba jest najlepszym kandydatem na patrona mojej szkoły?”.

W Szkole Podstawowej nr 50 w Lublinie, która od 2001 roku nosi imię Stefana Kardynała Wyszyńskiego – Prymasa Tysiąclecia, realizowany jest program dydaktyczno-wychowawczy o tytule „Patron wzorem”, w ramach którego przez kolejne lata edukacji dzieci i młodzież zapoznają się z nauczaniem swojego Patrona:

Tematy i wartości:
1. Zaufaj Matce – WIARA;
2. Wszystko, co Polskę stanowi – OJCZYZNA;
3. Zwyciężajmy miłością i sercem – MIŁOŚĆ;
4. Rodzina Bogiem silna – RODZINA;
5. Pokój światowy zaczyna się od pokoju naszego serca – POKÓJ;
6. Człowiek na ziemi – w rodzinie, w Ojczyźnie, w Narodzie i w państwie jest wartością najważniejszą – GODNOŚĆ

Kardynał Stefan Wyszyński – mąż stanu, ojciec i wychowawca narodu – zostawił po sobie spuściznę intelektualną, w której ważne miejsce zajmują idee wychowawcze, aktualne w każdym czasie. Prymas Tysiącleciawidział wychowanie człowieka jako proces, którego głównym, ziemskim celem jest pełnia człowieczeństwa, a ostatecznym – zbawienie. Wielokrotnie wskazywał na potrzebę wychowania osobowego, społecznego i religijnego, ponieważ „wszyscy: rodzina, Kościół, szkoła, państwo – mają obowiązek wychowywać człowieka do wielkości. Stąd wynika wskazanie: nauczyć człowieka wykorzystywać swą wielkość – dla dobra osobistego, narodowo-społecznego”. Być może to właśnie nowatorskość myśli i jej aktualność są powodem, że tak wiele placówek oświatowych w Polsce nosi imię tego Błogosławionego.

Szkoły w różnych obszarach oddziaływania na młodego człowieka realizują zadania, w które bezpośrednio, pośrednio lub jako tło wpisana jest osoba i nauczanie patrona. Działania mogą mieć charakter skierowany na społeczność szkolną – uczniów, nauczycieli oraz rodziców lub wychodzić poza nią, osiągając wymiar lokalny lub jeszcze szerszy. Większość przedsięwzięć przenika każdą z tych sfer i trudno wskazać wyraźne granice podziału, ponieważ wychowanie to proces, w którym satysfakcjonujące efekty widać po dłuższym czasie. W przypadku tak wyjątkowej osoby, jaką był Prymas Tysiąclecia, i bogactwa jego nauki, stworzenie programu w oparciu o tę spuściznę staje się oczywistym faktem.  

Warto wskazać szereg działań, których bezpośrednim lub pośrednim celem jest kształtowanie charakteru młodego pokolenia poprzez przybliżenie postaci kardynała Stefana Wyszyńskiego i jego nauczania:

• W ramach wielu zajęć, nie tylko lekcji wychowawczych czy katechez, osoba Prymasa pojawia się jako inspiracja lub punkt wyjścia do dyskusji, jakimi wartościami należy się w życiu kierować i jakich wyborów dokonywać. Patron oddziałuje na różne obszary wychowawcze, np. sprawność fizyczną, kształcenie językowe, historyczne, geograficzne itd. Przykładem mogą być organizowane przez szkołę wycieczki po Lublinie śladami Prymasa, tzw. biegi prymasowskie lub szkolne konkursy. Godnym uwagi jest reaktywowany w ubiegłym roku turniej międzyklasowy o Tarczę Prymasa Soli Deo, w ramach którego uczniowie przez cały rok realizowali wspólnie, pod opieką wychowawców, wyznaczone zadania (piosenka, kalendarz, gazetka o Patronie).
• Oddziaływanie wychowawcze na uczniów młodszych klas ma miejsce podczas omawiania książki Piotra Kordyasza Stefek, która w 4 klasie jest lekturą obowiązkową w naszej szkole. Powieść opowiada o dzieciństwie małego Stefana Wyszyńskiego. Najmłodsi uczniowie mogą utożsamiać się z bohaterem i jego wyborami, a przez to uczyć się wiary, patriotyzmu, relacji międzyludzkich i miłości do rodziców.
• Ważnym wydarzeniem w kalendarzu szkolnym jest Dzień Patrona, który świętujemy 28 maja – w dzień śmierci Prymasa. Z tej okazji rokrocznie organizowane są uroczyste msze święte i apele poświęcone Patronowi. Społeczność szkolna i lokalna ma okazję do radosnego przeżywania podniosłych wydarzeń oraz integracji wokół osoby Błogosławionego. W ubiegłym roku szkolnym temu dniowi towarzyszyło odsłonięcie Kamienia Pamięci z okazji beatyfikacji Patrona oraz 25-lecia istnienia szkoły. Był to efekt wielomiesięcznej współpracy dyrekcji, nauczycieli, pracowników, rodziców i uczniów, która nauczyła nas, że wspólnymi siłami możemy osiągnąć wyznaczony cel, bo, jak mówił nasz Patron: „Każda rzecz wielka musi kosztować i musi być trudna. Tylko rzeczy małe i liche są łatwe”. Obok kamienia zasadzono także miłorząb nazwany imieniem „Stefek” na pamiątkę tych ważnych dla nas wydarzeń.
• Od kilku lat w naszej szkole działa Klub Młodych Cogito, który powstał ze wspólnej inicjatywy rodziców i nauczycieli. Jego członkowie – uczniowie starszych klas, w ramach wolontariatu, kierując się myślą Patrona: „Pamiętajcie, że i Wy jesteście z pokolenia orłów. Niech to będzie dla Was znakiem, programem i ukazaniem drogi”, podejmują wiele działań społecznych (jak np. współpraca z Domem Pomocy Społecznej, z Rodzinnym Domem Dziecka) i służą szkole poprzez organizację różnych wydarzeń (np. Dnia Chłopaka, Święta Niepodległości).
• Wszystkim uroczystościom szkolnym towarzyszy hymn o tytule Dziel się miłością, napisany przez rodziców naszego absolwenta, który nawiązuje do biografii Patrona: „Prymasie Tysiąclecia/ decyzji trudnych ciężkie brzemię/ na barkach swych musiałeś nieść. (…) Za Twą odwagę i cierpienie/ niech dziękczynienia zabrzmi pieśń”. To kolejny dowód na to, jaki wpływ wywiera osoba Prymasa – nie tylko na wychowanków, ale także ich rodziny, które żyją programem wychowawczym realizowanym w naszej szkole.
• Od ponad dwudziestu lat w SP 50 organizowany jest ogólnopolski konkurs literacko-‑plastyczny dotyczący Patrona szkoły i zawsze nawiązujący do bogatej spuścizny Prymasa Tysiąclecia. Jednym z celów, które stawiają przed przedsięwzięciem organizatorzy, jest „inspirowanie dzieci i młodzieży do poznania i czerpania z bogatego dziedzictwa duchowego naszego Patrona oraz kształtowanie postaw i promowanie wartości, którym wierny był błogosławiony Stefan Kardynał Wyszyński”. Wymierną wartością konkursu jest jego zasięg i wciąż rosnąca liczba uczestników (w ubiegłym roku wpłynęło blisko 1300 prac). Hasło tegorocznej, XXII edycji konkursu brzmiało: „Kobieta i mężczyzna darem dla…”
• Przy okazji różnych przedsięwzięć szkoła współpracuje z Instytutem Prymasowskim, ze Stowarzyszeniem Szkół noszących imię Kardynała Wyszyńskiego, z Katolickim Stowarzyszeniem Civitas Christiana, Klubem Inteligencji Katolickiej i wieloma innymi instytucjami, którym bliskie są idee zawarte w nauczaniu Prymasa. Szkoła uczestniczy także w pielgrzymkach szkół prymasowskich do Częstochowy. Działania te mają charakter obopólny, ponieważ nasza placówka ma szansę podzielić się wypracowanymi przez lata dobrami niematerialnym, ale i skorzystać z dorobku innych.
• Kilkukrotnie przedstawiciele naszej szkoły byli uczestnikami konferencji, seminariów i sympozjów dotyczących Patrona, a także sami organizowaliśmy takie wydarzenia. Były one okazją do szerszego oddziaływania szkoły nie tylko na uczniów i rodziców, ale także środowisko lokalne. Aby móc nauczać, niezbędne jest pozyskiwanie wiedzy, także poprzez udział w naukowych wydarzeniach, ponieważ – jak nauczał Prymas Tysiąclecia – „trzeba wsiewać ziarno w ziemię, bo na pewno przyjdzie czas (…), w którym wyda ono błogosławiony owoc”.

Wybór patrona, zwłaszcza dla placówki oświatowej, nie może być przypadkowy. W myśl przesłania Kardynała Wyszyńskiego „trzeba nauczać i wychowywać w duchu szczytnych tradycji Narodu i tysiącletniej kultury chrześcijańskiej”. Pomocą może być osoba patrona, jako wzór i inspiracja, zarówno dla uczniów, jak też wychowawców. Wybór powinna poprzedzić głęboka refleksja na temat kierunków pracy dydaktyczno-wychowawczej, aby zarówno sama wyjątkowa postać, jak również jej nauczanie i życie było dobrym przykładem dla uczniów i, szerzej, dla całej szkolnej i lokalnej wspólnoty. Zasadnicze stają się pytania nie tylko, kim był patron i jakie wartości reprezentował, ale także jakie kierunki wyznacza dla współczesnej edukacji i co może zyskać społeczność, której będzie patronował, ponieważ, jak nauczał nasz Patron Na Jasnej Górze, „trzeba tak nauczać, by wychowywać, by nauczanie było wychowujące, by wychowanie było nieodłącznie złączone z nauczaniem”.

Anna Trzos-Mularczyk
Ewa Ryba